کلیسای بیت اللحم در اصفهان

کلیسای بیت اللحم
از جمله کلیساهای زیبای محله جلفا» کلیسای بیت اللحم «است که در نزدیکی کلیسای مـریم قـرار دارد و در میان دوازده کلیسای کنونی دارای بلند‌ترین گنبد است. این گنبد به راحتی از دور نمایان می‌باشــد. ایـن کلیسا در دوره سلطنت شاه عباس کبیر صفوی توسط بازرگانی مسیحی به نام» خواجه پطـرس سـاخته شده و تـاریخ سـاخت آن (۱۰۳۶ق ۱۶۲۷ م ) است.
تصویر بانی ساختمان در دیوار کلیسا نقش شده و آرامگاه خواجه پطرس در ایـوان مقابـل در غربی کلیسا بوده و سنگ مرمر آرامگاه وی دارای کتیبه‌ای به خط ارمنی و تاریخ ۱۶۴۹ م است. در مـورد علـت ساخت کلیسا توسط خواجه پطرس برخی نقل می‌کنند که وی روزی قصد ورود به کلیسای مریم را داشــته، که از ازدحام جمعیت ورود برای وی ممکن نشده و او در حالی که آزرده شده بوده است در حـال برگشـت؛ تصـمیم بـه ساخت کلیسایی در همجواری کلیسای مریم می‌گیرد. گروهی نیز خواجه پطرس را تاجری بزرگ می‌داننـد که در هنگام تجارت در کشور هند جان سپرده و وصیت کرده که چون حمل جنازه‌اش به جلفا ممکن نیست، قلـب او را در جلفا به خاک بسپارند و چنین شده که این کلیسا بر پا گشته است. قطر پی و دیوار بنای کلیسای بیت اللحم زیاد بوده و گاهی در بعضی جا‌ها به چند متر می‌رسد. معماری این کلیسـا دارای تزئیناتی از طلاکاری و نقوشی از زندگانی حضرت مسیح علیه السلام است. ورودی شمال غرب کلیسا منتهی به حیاط شده و در مجاورت آن دو تالار تدفین و هفتاد سنگ قبر یادبود از پیشوایان ارامنه و شخصیت‌های برجسته قرار دارد و در جنوب حیاط نیز دری فرعی بوده و در مجاورت آن اتاق‌های خدماتی قـرار دارد و عمـارت اصــلی کلیسا در جانب شمال شرق است.
پلان ساختمان، مستطیل شکل بوده و ساختمان به کلی از آجر و در دو طبقه است. طبقه بالا مختـص بـانوان بـوده و در بخش میانی تالاری مربعی شکل دارد که تکراری از مدل کلاسیک تالار گنبددار ارمنی است. گنبد کلیسـا گنبـدی است دو پوشه با طلاکاری و کتیبه‌هایی با تاریخ‌های مختلف از افرادی خیّر که برای کلیسا کـاری انجام داده انـد. این گنبد بر روی چهار ستون مرتفع و قطور که با قوس‌های جناغی به ستون جنبی و مقابـل متصـل هستند، قـرار دارد. ساق گنبد کلیسا هشت پنجره دارد که در فاصله هر دو پنجره طاق نماهایی مزین به نقاشی هــایی وجـود دارد. این نقاشی‌ها شامل چهره دوازده حواری حضرت مسیح علیه السلام رستاخیز حضرت مسیح علیه السلام، حرکت پتروس حواری بر آب و… می‌باشند. سطح داخلی گنبد نیز با گل‌های طلایـی تـزئین شده و محراب آن نـیز ٢١ تصویر بسیار زیبا را به نمایش گذاشته که از جمله آن تصاویری از بهشت است. البته بایستی به این نکته نـیز اشـاره کرد که زیبا‌ترین نقاشی کلیسای بیت اللحم را تصویر بهشت تشکیل می‌دهد که در قسمت چپ این نقاشی، تصویر خواجه پطرس با نمایی از تاج بر سر نقاشی شده است. در ضلع غربی گنبد، به فاصله‌ای انـدک، ناقوس کلیسـا بر برجی روی چهارستون که دو به دو به وسیله قوس نعل اسبی به هم متصل هستند، قرار دارد. بر روی سقف چهار ستون مزبور، شش ستون سنگی و بر روی آن‌ها گنبد مخروطی شکل ناقوس و نهایتا صـلیبی بـر روی گنبد جای گرفته است.
در کتیبه سردر جنوبی به خط ارمنیِ نقش شده بر سنگ، ضمن اشعاری، از بانی ساختمان به نیکی نام کرده و تاریــخ ساخت بنا را ۱۰۷۷ ارمنی مطابق با ۱۰۶۳ ق نوشته است. در ذیل کتیبه نیز از حجّار آن هواتس گالسـتائیان و سـال ۱۲۶۵ ق نام برده شده است. ازاره‌های کلیسا از جنس سرامیک دور تا دور قسمت پایین همه دیواره‌های جـانبی را به سبک قرن ۱۷ میلادی پوشانده بود که در سال ۱۱۱۴ ق ۱۷۳۲ م کاشی کاری شــدند. در ضلع غربـی کلیسـا و بالای سردر ورودی اصلی کتیبه‌ای به خط ارمنی با کاشی سفید بر زمینه لاجوردی گل و بوته دار مورخ سـال ۱۳۱۶ق ۱۸۹۹ م موجود است که از تعمیرات کلیسا در این سال و زمان پادشـاهی مظفرالــدین شـاه قاجـار تحت نظـر هوسپ آبکاریان خبر می‌دهد. در قسمت‌های مختلـف کلیسـا چون دیوارهـای سمت راســت و چپِ قسـمت سرودخوان و کتیبه‌های دور گنبد، از جمله قسمت فوقانی محراب، به خط ارمنی طلایی بر زمینه فـیروزه‌ای کتیبــه‌هایی دیده می‌شود که در همگی برای خواجه پطرس و خانواده او طلب آمرزش شده اسـت. در محـل سـرودخوان کلیسای بیت اللحم نیز چهار تابلو از تولد مسیح، غسل تعمید وی و تصاویری از پیامبران است و در محل عوام نیـز پنجاه تابلوی دیگر وجود دارد. این کلیسا بر خلاف کلیسای وانک، دارای بالکن خصوصی سرودخوانان گروه کُر می‌باشد. نقاشی‌های کلیسـا بـه تلاش خواجه اوتیک انجام شده است و از لحاظ ظرافت هنری نیز از تصاویر کلیسای وانک بر‌تر اسـت.
کلیسـا در سال‌های ۱۲۸۷ ق ۱۸۷۰ م و ۱۳۱۷ق ۱۸۹۹ م بازسازی شده و در سال ۱۴۰۵ ق ۱۹۸۴ م به استحکام سازی آن اقدام شده است. از چهار حیاط طرفین کلیسا امروز فقط بخشی از حیاط شرقی باقی مانده و حیاط شمالی کلیسا ضمیمه خیابان نظر شده است. کلیسای بیت اللحم دارای دو انجیل خطی قدیمی بر پوست نوشته شده است که یکـی بـزرگ و تاریخ ۶۲۵ ارمنی برابر با ۱۱۶۷ م را دارد و دیگری کوچک بوده و در سال ۶۳۵ ارمنی مطابق با ۱۱۸۷ م تحریر شده است.