بنای آتشگاه در اصفهان

آتشگاه
در غرب اصفهان و در راه اصفهان – نجف آبـاد (بلوار آتشگاه) تپه مخروطــی شـکل است که قسـمت بـالای آن را ویرانه‌هایی از خشت‌های ضخیم و محکم تشکیل داده است. هر طبقه از آن‌ها بوسیله نی) جهت استحکام بخشـی بنا و سریع‌تر خشک شدن ملاط‌ها در زمان ساخت از نی استفاده شده است (جدا شده و چنان که مورّخان قـرون اولیه نوشتهاند یکی از آتشکده‌های معروف اصفهان بوده است. اگر چه تعیین تاریخ دقیق ساختمان آن مشکل است، اما از دوره ساسانی نیز جدید‌تر نمی‌تواند باشد.» ابن خردادبه «آن را ساخت» تهمورث دیو بند «و» حمزه اصفهانی «آن را ساخته» کی اردشیر «می‌داند و اظهار مـی دارد که وی در یک روز اقدام به ساخت سه آتشکده کرد که اولین آتشکده در زمان برآمدن آفتاب ساخته شد و آن همین آتشـکده است. گروهی دیگر به» اردشیر هخامنشی یا ساسانی «نسبت می‌دهند و حتی می‌گویند که» داریـوش سوم «زمان فرار در آن مخفی شده است.» ابن حوقل «نیز از آن به عنوان آتشگاهی با آتش ازلی و مراقبانی مجوس و ثروتمند یاد کرده است.» مسعودی «آن را یکی از هفت پرستشـگاه برتـر دانسـته و آن را بـه» گشتاسـب «نسـبت مـی دهد.» مافروخی «آن را ساخته» آذر شاپور «حاکم ماربین می‌داند و نهایتا» ابن رسته «می‌نویسد که ایـن محـل در اصل قلعه‌ای از کیکاووس پادشاه کیانی بوده است. چنان که می‌بینیم روایات متعددی در مورد تاریخچه این بنا ذکر شده است و همین تعیین دقیق تاریخ ساختش را مشکل کرده است.» کوه آتشگاه «جزو بخش ماربین اصفهان بوده و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۶۸۰ متر است. بر مرتفع‌ترین نقطـه کوه بنایی دایره‌ای شکل به چشم می‌خورد و پیرامون این بنا در ارتفاعی پایین‌تر آثار دیگری در جانب شـرق، شمال شرقی و جنوب شرقی دیده می‌شود.» بنای آتشگاه «از خشت‌هایی بسیار عظیم) طول و عرض ۴۰ و قطر ۱۴ سانتی متر (ساخته شده که نمونه آن در دیگر آثار باستانی رویت نشده است. آتشکده در اصل عمارتی هشت ضـلعی و به ارتفاع ۴ متر بوده که هشت درگاه به هشت جهت مختلف داشته و سقفی گنبدی بر بالای آن بوده است، ولی امروزه بیشتر از دو نیمه درگاه آن باقی نمانده است. از آنجایی که این بنـا بـر روی صخره طبیعـی ساخته شـده، پی آن مصنوعی نیست.
در جانب شمال شرقی، ساختمانی منظم با دیوارهایی از گل و آجر و طاق نماهای قوسـی و طاقچه هـایی در دل دیوار‌ها وجود داشته که امروز چیز زیادی از آن بجز دیواری کوتاه با طاقچه‌ای نیمه باقی نمانـده اسـت. در جانـب جنوب شرقی دیوارهای باقیمانده مخروبه حکایت از یک رشته اتاق‌ها دارد که گویا برخی از آن هـا توســط پلکان‌هایی به هم مرتبط می‌شده است. با توجه به آنچه از بناهای ویران بر کوه آتشگاه مانده است می‌توان بهره گیری از چند نوع خشت را در ساختمان‌های آن حدس زد. احتمالا مخلوط کاه و خشت برای دیوارهای ضخیم، خاک رس و مخلوط گچ در بناهای شمالی و مخلوط رس و آهک جهت بناهای جنوبی استفاده شده است. وجـود سه حصـار نیز به شرح زیر در اطراف کوه آتشگاه محرز است:
١- استحکاماتی بیضوی شکل با برج‌هایی که هر یک ٠۴ متر از هم فاصله داشته‌اند تله‌های خاکی انباشته بیانگـر وجود این برج هاست.
٢- دیوار مستحکمی به ۴ متر فاصله از حصار اولی بدون هیچ برجی.
٣- دیواری نزدیک به خود بنای آتشگاه که برج‌هایی بسیار نزدیک به هم داشته است. بین حصار‌ها بناهایی کوچک وجود داشته‌اند که احتمال می‌رود مورد استفاده نگهبانان حصار‌ها بوده، که با خـاک برداری صحیح از این منطقه نادانسته‌های بسیاری کشف خواهد شد. برای مثال سفال‌هایی در این منطقه پیدا شـده است؛ از جمله بقایای کوزه‌ها، خمره‌ها و ظروف دهان گشاد ته پهن و کم ارتفاع و سـفال هـای خاکستری رنـگ بدون لعاب با تزئینات نواری به صورت خطوط مستقیم و یا زیگزاگ که نشانگر حیات مداوم در آن است.
جهت رفتن به بالای کوه چند مسیر پر پیچ و خم در سمت شمال آن وجود دارد که پله‌هایی از سنگ‌های نتراشیده در قسمت‌هایی از این مسیر به چشم می‌خورد. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، بنای آتشگاه به دوران تمدن عیلام و حکومت انزان بر می‌گردد و مربوط به زمانی است که معابد را با ایجاد تپه‌های طبیعی و اجرای کار سکوسازی می‌ساختند. در کل، بنای اصلی و بناهـای باقـی مانده در اطراف آتشگاه از قدمت یکسانی برخوردار بوده و بعضی قسمت‌ها در دوره‌های قبـل مـورد بازسـازی و ترمیم قرار گرفته‌اند، که البته همین بازسازی‌ها هم‌گاه چندین قرن قدمت دارند.
سـاخت منبـع آب در پـایین کـوه آتشگاه در سال‌های قبل، از سنگ‌های بریده شده بناهای اطراف آن صورت گرفته است.