سی وسه پل اصفهان

سی وسه پل
سی وسه پل فعلی یا‌‌ همان پل الله وردی خان قدیم، پلی است که در دوران شاه عبـاس اول و بـه دسـتور وی بـر روی زاینده رود ساخته شد، تا حد وسط میان دو خیابان مهم آن دوران یعنی چهار باغ پایین و باﻻ باشد و ارتبـاط میان اصفهان کهنه و محله جلفا و گبریان را برقرار کند. نام‌های دیگر آن پل جلفا، سی وسه چشمه و پـل چهارباغ نیز هست که امروزه دیگر به این نام‌ها خوانده نمی‌شود. اندیشه ساخت این پل در سال ۱۰۰۸ هجری شکل گرفت و در بین ســال هـای ۱۰۱۰ الی ۱۰۲۰ هجـری سردار مشهور شاه عباس، اللهوردی خان کمر به ساخت آن بست و توانست آن را با بهترین کیفیـت اجرا کنـد. حـتی در برخی منابع گفته شده که الله وردیخان به خاطر ارادتی که به شاه عباس داشته تمامی هزینه سـاخت آن را نــیز خود پرداخت کرده است. این بنا را می‌توان در زمره اولین کارهای عمرانی شاه عباس دانست.
در سال ۱۰۱۰ هجری این سردار مشهور شاه عباس مامور شد تا این پل را بنا کند، زیرا در آن زمـان هیچ کس بـه اندازه وی مورد اعتماد و عﻼقه شاه نبود و شاه به خاطر عﻼقه خاصی که به وی داشت این امـر را برعهده او نهاد. الله وردیخان که ارمنی اﻻصل بود از گرجستان به ایران آمده بود. وی در ابتدای ورود به ایران بـه حلقـه غﻼمـان و خدمتگزاران شاه طهماسب اول در آمد و مسلمان شد و از آنجایی که وی جوانی صادق و فداکار بـود شـاه او را بـه عنوان و سمت آقاسی یعنی ریاست و سرداری غﻼمان خاص شاه منتصب کرد. در سال ۱۰۰۴ هجری شاه عباس به وی لطف نمود و علی رغم حضور سرداران غزلباش او را ترقی داده و به امیر اﻻمرایی یا حکومت ایالت فـارس و سپهساﻻری ایران رساند. در روند پیشرفت‌های اللهوردیخان، یک سال بعد حکومت کهکیلویه را هم بـه وی اعطا کرد. وی سرداری دلیر، کاردان، با تدبیر، کریم و فرمانبردار بود و به خاطر ایــن خصوصـیات واﻻ در زمان کوتاهـی سراسر فارس را به تصرف خود در آورد و بر طوایف افشاری و بختیاری در کهکیلویه و سایر نقاط فارس پیروز شد و آن‌ها را سرکوب کرد و موفق شد تا سال ۱۰۱۰ حکومت را نیز در دست گیرد. و اما معماری این پل، پل دارای ۲۹۵ متر طول و ۷۵/۱۳ متر عرض می‌باشد. در ساختمان پل مواردی دیده می‌شود که دارای زیبایی‌های خاص است. مثﻼ وقتی در زیر پل و در امتداد طولی پل نگاه می‌کنیم، به نظر می‌رسـد که داﻻن مستطیلی درازی وجود دارد. این به خاطر وجود پایه‌های پل است که زیر آن باز بـوده و بـه یکـدیگر ارتبـاط دارند و می‌توان داخل آن‌ها حرکت کرد. به همین دلیل است که نویسنده کتاب عالم آرا نوشته است کــه چهـل چشمه است و یک چشمه به نظر می‌آید. البته منظور از چهل چشمه به این دلیل است که پل در ابتدا چهل چشمه داشته، ولی بعد از مدتی ٧ چشمه آن خشک می‌شود و به همین خاطر دیگر آن را سی و سه پـل یـا سـی و سـه چشمه خوانده‌اند. اندازه دهنه هر پل یا هر چشمه حدود پنج زرع و چهاریک است. وسط پل‌ها که دو دهنه را بـه هم وصل می‌کند سه ذرع، طول هر ستون پنج ذرع و چهاریک بوده و هر پل دو ستون دارد. قطر ستون‌های پل سه ذرع، ارتفاع پای ستون سه ذرع و نیم و ارتفاع پل‌ها سه ذرع و نیم می‌باشد. باﻻی پل از هر طرف دو رشته ایوان و نشیمن‌گاه وجود دارد که در هر دو، یک طرف به سوی رودخانه و طرف دیگر به سمت داخل پل است. در میان این دو ردیف، داﻻنچه‌ای قرار دارد که عابرین جهت عبور و مرور از آن استفاده می‌کنند.
در زیر پل و در امتداد راهرو وسطی آن نیز در بین سکوهایی که ستون‌ها روی آن قرار گرفته، در فاصله یک قدم به یک قدم، سکوهای کوچک سنگی ساخته شده است که وقتی آب مﻼیم است و سطح آن باﻻ نیست مردم می‌توانند روی آن‌ها راه رفته و از پل عبور کنند. یکی از موارد استفاده پل در قدیم برگزاری جشن آبریزان در کنار آن بوده است، جشنی که مورد علاقه زیاد شاه بود و در بین مردم نیز طرفداران زیادی داشت. البته آبریزگان یا آبریزان یکی از جشن‌های باستانی ایرانیان پیـش از اسﻼم بوده است که در زمان صفویان هم یکی از تفریحات شاه عباس به شمار می‌آمد. در روز سـیزدهم تیرماه هر سال ایرانیان جشنی بزرگ می‌گرفتند و در این جشن آب و گﻼب بر سر و روی هم می‌پاشـیدند و شـاه عبـاس هم خود در این جشن شرکت می‌کرد. وی اگر در اصفهان بود در کنار سی و سه پل و اگر در شمال کشور بود در کنار دریای خزر این جشن را بر پا می‌کرد. در کنار سی وسه پل شاه همـواره بـا جمعی از بزرگـان دولت وسرداران و مهمانان خارجی خود زیر یکی از طاق نماهای پل می‌نشست و به تماشای مراسم می‌پرداخت. پیترو دﻻواله جهانگرد ایتالیایی از مشاهدات خود درباره این جشن اینگونه نگاشته است که به اختصار مـی آوریم: در اصفهان مراسم جشن آبریزان را در کنار زاینده رود و در انتهای خیابان چهارباغ برابر پل زیبای الله وردیخـان به جای می‌آوردند. در آن روز شاه از اول صبح به کنار پل رفته و تمام روز را در غرفه‌های پل به تماشـای مراسـم مـی نشیند. در سال ۱۰۲۸ هجری در خلال جشن شاه، سفیران ممالک خارجی را به زیر پل خوانده و بـه خاطر کمبـود وقت مردم را مرخص کرد تا بتواند به صحبت خود با سفیران ادامه داده و به تفریح بپردازد. از میان سفیران حاضر در چنین مراسمی، سفیر پادشاه اسپانیا به نام دن گارسیا دوسیلوا فیگروا بود که در سـفرنامه خود درباره این جشن و پذیرایی شاه توصیفی دارد که به اختصار چنین است: روزی شاه از سفرا خواهش کرد که طرف عصر روی پل الله وردیخان حاضر شوند. از چند قرن پیش همه ساله در ماه ژوئیه ایرانیان جشنی گرفته که در آن به جز خانم‌ها که از روی پل نظاره گر مراسم هستند، همه افراد در جشن شرکت می‌کنند. مردان همه لباس هـای کهنه و کوتاه خود را پوشیده و شلوارهای تنگ وکلاه به سر می‌گذارند. سپس همگی وارد آب زاینده رود شده و به همدیگر آب می‌پاشند و گاهی این بازی به حدی شدت می‌گیرد که افراد کاسه و وســایل خـود را بـه ســمت هم پرتاب می‌کنند و این کار گاهی باعث آسیب دیدن افراد و حتی در بعضی موارد باعث مرگ آن‌ها می‌شود، ولــی نهایتا در این روز همه به خوشگذرانی می‌پردازند و سعی می‌کنند تا حد امکان از همه چیز لذت ببرند.
جالب است بدانید معمار این اثر تاریخی، استاد حسین بناء اصفهانی بوده اسـت. وی کـه پـدر اسـتاد محمدرضـا اصفهانی، معمار مشهور مسجد شیخ لطف الله است، در طراحی این پل نکات جالبی را لحاظ کرده است. بطـور مثال پل در قسمتی از رودخانه ساخته شده که بسیار عریض است، درحالی که معموﻻ شاهد این هستیم که پل‌ها را در کم عرض‌ترین قسمت رودخانه‌ها می‌سازند. یکی از دﻻیل عریض بودن این قسمت این است که ابتــدا پـل را در کنار مسیر رودخانه در سمت شمالی و عمـود به آن سـاخته انـد و سـپس با هــدایت آب رودخانـه بوسیله خاکبرداری به این سمت یعنی به سمت شمال، سمت دیگر را ساخته‌اند. از محاسن دیگر عریض کردن رودخانـه در این قسمت این بوده که رودخانه دارای بستری کم عمق، آرام و وسیع در مرکز شهر بین چهارباغ پایین و باﻻ شـده است و چشم انداز زیبایی را بوجود آورده است. پل الله وردیخان با شماره ۱۱۰ به ثبت تاریخی رسیده است.